Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ): Муайян давр ичида мамлакатда ишлаб чиқарилган барча якуний товарлар ва хизматларнинг умумий қиймати.
Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) — муайян давр ичида (одатда бир йил) бир мамлакат ҳудудида ишлаб чиқарилган барча якуний товарлар ва хизматларнинг бозор қийматини ифодаловчи макроиқтисодий кўрсаткичдир. ЯИМ мамлакат иқтисодиётининг ҳажми ва ўсиш суръатларини ўлчаш учун асосий мезон ҳисобланади.
ЯИМ ни ҳисоблаш усуллари:
- Ишлаб чиқариш усули: ЯИМни ҳисоблашда иқтисодиётнинг турли тармоқларида қўшилган қийматларни жамлаш орқали аниқланади. Қўшилган қиймат - бу ҳар бир ишлаб чиқариш босқичида яратилган янги қийматдир.
- Харажатлар усули: ЯИМни ҳисоблашда иқтисодиётдаги барча харажатларни (истеъмол, инвестициялар, давлат харажатлари ва соф экспорт) жамлаш орқали аниқланади.
- Даромадлар усули: ЯИМни ҳисоблашда иқтисодиётдаги барча даромадларни (иш ҳақи, фойда, рента, фоизлар ва солиқлар) жамлаш орқали аниқланади.
ЯИМнинг турлари:
- Номинал ЯИМ: Жорий бозор нархларида ҳисобланган ЯИМ.
- Реал ЯИМ: Инфляция таъсирини истисно қилган ҳолда, доимий нархларда ҳисобланган ЯИМ. Реал ЯИМ иқтисодиётнинг ҳақиқий ўсишини кўрсатади.
- Аҳоли жон бошига ЯИМ: Мамлакат аҳолиси сонига бўлинган ЯИМ. Бу кўрсаткич аҳолининг турмуш даражасини баҳолаш учун ишлатилади.
ЯИМнинг аҳамияти:
- Иқтисодий ўсишни ўлчаш: ЯИМ мамлакат иқтисодиётининг ўсиш суръатларини ўлчаш ва унинг ривожланиш тенденцияларини баҳолаш имконини беради.
- Турмуш даражасини баҳолаш: Аҳоли жон бошига ЯИМ кўрсаткичи орқали мамлакат аҳолисининг турмуш даражасини бошқа мамлакатлар билан солиштириш мумкин.
- Иқтисодий сиёсатни шакллантириш: ЯИМ ва унинг таркибий қисмларини таҳлил қилиш орқали давлат самарали иқтисодий сиёсатни ишлаб чиқиши ва амалга ошириши мумкин.
- Инвестицияларни жалб қилиш: Юқори ва барқарор иқтисодий ўсишга эга бўлган мамлакатлар хорижий инвестицияларни жалб қилишда кўпроқ муваффақият қозонадилар.
Хулоса:
Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) - бу мамлакат иқтисодиётининг ҳолатини ва ривожланиш истиқболларини баҳолаш учун муҳим макроиқтисодий кўрсаткичдир. У давлат, бизнес ва жамият учун қарор қабул қилишда асос бўлиб хизмат қилади.
Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ), макроиқтисодий кўрсаткич, мамлакат, ҳудуд, якуний товарлар, хизматлар, бозор қиймати, иқтисодиёт ҳажми, ўсиш суръатлари, ишлаб чиқариш усули, қўшилган қиймат, харажатлар усули, истеъмол, инвестициялар, давлат харажатлари, соф экспорт, даромадлар усули, иш ҳақи, фойда, рента, фоизлар, солиқлар, номинал ЯИМ, реал ЯИМ, аҳоли жон бошига ЯИМ, турмуш даражаси, иқтисодий ўсиш, иқтисодий сиёсат, инвестициялар.
