Олигополия: Бозорда бир нечта йирик компанияларнинг ҳукмронлиги.

Олигополия - бу бозорда бир нечта йирик компанияларнинг ҳукмронлик қилиши, уларнинг ҳар бирининг қарорлари бошқа компанияларга ҳам таъсир қиладиган бозор тузилмасидир. Олигополия шароитида компаниялар ўртасидаги рақобат чекланган бўлади ва улар кўпинча нархларни келишилган ҳолда белгилашга ёки бошқа ҳамкорлик стратегияларини қўллашга мойил бўладилар.

Олигополиянинг асосий хусусиятлари:

• Чегараланган сотувчилар сони: Бозорда бир нечта йирик компаниялар фаолият юритади ва уларнинг ҳар бири бозорнинг сезиларли улушини назорат қилади.
• Ўзаро боғлиқлик: Олигополист компанияларнинг қарорлари (нархлар, ишлаб чиқариш ҳажми, маркетинг стратегиялари ва ҳоказо) бир-бирига таъсир қилади.
• Бозорга кириш учун тўсиқлар: Янги компанияларнинг бозорга кириши учун турли тўсиқлар мавжуд бўлиши мумкин (масалан, юқори капитал талаблари, патентлар, масштаб самараси ёки давлат томонидан берилган имтиёзлар).
• Маҳсулот дифференциацияси ёки бир хиллиги: Олигополия шароитида маҳсулотлар бир хил (гомоген) ёки дифференциацияланган бўлиши мумкин.
• Нархни назорат қилиш имконияти: Олигополист компаниялар нархга маълум даражада таъсир кўрсатиш имкониятига эга, лекин уларнинг бундай ҳаракатлари бошқа компанияларнинг жавоб реакциясига сабаб бўлиши мумкин.

Олигополиянинг турлари:

• Нархлар бўйича етакчилик олигополияси: Бозордаги энг йирик компания нархни белгилайди ва бошқа компаниялар унинг ортидан эргашади.
• Картел олигополияси: Компаниялар ўзаро келишиб, нархларни, ишлаб чиқариш ҳажмини ёки бозор улушларини белгилайдилар.
• Бертранд модели асосидаги олигополия: Компаниялар нархлар бўйича рақобатлашади ва энг паст нархни таклиф қилувчи компания бозордаги талабни тўлиқ қондиради.
• Курно модели асосидаги олигополия: Компаниялар ишлаб чиқариш ҳажми бўйича рақобатлашади ва ҳар бир компания бошқа компанияларнинг ишлаб чиқариш ҳажмини ўзгармас деб ҳисоблайди.

Олигополиянинг оқибатлари:

• Нархларнинг юқорилиги: Олигополист компаниялар ўзаро келишиб, нархларни сунъий равишда оширишлари мумкин.
• Маҳсулот танловининг чекланганлиги: Бозордаги компаниялар сони кам бўлганлиги сабабли, истеъмолчиларнинг маҳсулот танлови чекланган бўлади.
• Инновацияларнинг сусайиши: Олигополист компаниялар рақобат камлиги туфайли инновацияларга камроқ эътибор қаратишлари мумкин.
• Истеъмолчилар фаровонлигининг пасайиши: Юқори нархлар ва маҳсулот танловининг чекланганлиги истеъмолчиларнинг фаровонлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Хулоса:

Олигополия - бу рақобатга нисбатан камроқ самарали бозор тузилмаси бўлса-да, у кўплаб тармоқларда (автомобилсозлик, авиация, телекоммуникация ва бошқалар) учрайди. Давлатнинг вазифаси олигополист компанияларнинг монопол ҳокимиятдан суиистеъмол қилишининг олдини олиш ва адолатли рақобат муҳитини таъминлашдан иборат.

Олигополия, бозор, йирик компаниялар, ҳукмронлик, рақобат чекланган, нархларни келишилган ҳолда белгилаш, ҳамкорлик стратегиялари, чегараланган сотувчилар сони, ўзаро боғлиқлик, бозорга кириш учун тўсиқлар, маҳсулот дифференциацияси, бир хиллиги, нархни назорат қилиш, нархлар бўйича етакчилик, картел, Бертранд модели, Курно модели, нархларнинг юқорилиги, маҳсулот танловининг чекланганлиги, инновацияларнинг сусайиши, истеъмолчилар фаровонлиги, монопол ҳокимиятдан суиистеъмол қилиш, адолатли рақобат муҳити.