Шартномалар: Икки ёки ундан ортиқ томонлар ўртасидаги ҳуқуқий муносабатларни белгиловчи ҳужжатлар.

Шартномалар - икки ёки ундан ортиқ томонлар (жисмоний ёки юридик шахслар) ўртасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларни белгиловчи, ўзаро келишувга асосланган ҳужжатлардир. Шартномалар фуқаролик ҳуқуқининг асосий манбаларидан бири ҳисобланади ва турли соҳалардаги муносабатларни тартибга солишда муҳим роль ўйнайди.

Шартномаларнинг асосий турлари:

Олди-сотди шартномаси: Бир томон (сотувчи) маълум бир мол-мулкни иккинчи томонга (харидор) мулк қилиб бериш, иккинчи томон эса бунинг эвазига муайян пул миқдорини (нархни) тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Хизмат кўрсатиш шартномаси: Бир томон (хизмат кўрсатувчи) иккинчи томон (буюртмачи) учун муайян хизматларни бажариш, иккинчи томон эса бунинг эвазига ҳақ тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Пудрат шартномаси: Бир томон (пудратчи) ўз кучи ва воситалари билан муайян ишни бажариш, иккинчи томон (буюртмачи) эса бажарилган иш учун ҳақ тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Ижара шартномаси: Бир томон (ижарага берувчи) ўзига қарашли мол-мулкни вақтинча фойдаланиш учун иккинчи томонга (ижарачи) бериш, иккинчи томон эса бунинг эвазига ижара ҳақини тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Қарз шартномаси: Бир томон (қарз берувчи) иккинчи томонга (қарз олувчи) муайян пул суммасини ёки бошқа мол-мулкни бериш, иккинчи томон эса бу қарзни қайтариш ва фоизлар тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Меҳнат шартномаси: Ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатларини тартибга солувчи шартнома.
Лицензия шартномаси: Бир томон (лицензиар) ўзига қарашли интеллектуал мулк объектини (патент, савдо белгиси ва ҳоказо) иккинчи томонга (лицензиат) фойдаланиш учун бериш, иккинчи томон эса бунинг эвазига лицензия ҳақини тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.
Франшиза шартномаси: Бир томон (франчайзер) ўзига қарашли бизнес модели, савдо белгиси ва бошқа интеллектуал мулк объектларини иккинчи томонга (франчайзи) фойдаланиш учун бериш, иккинчи томон эса бунинг эвазига франшиза ҳақи ва роялти тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома.

Шартномаларнинг аҳамияти:

Ҳуқуқ ва мажбуриятларни белгилаш: Шартномалар томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқ белгилаб беради ва уларнинг бажарилишини таъминлайди.
Низоларнинг олдини олиш: Шартномалардаги аниқ шартлар келишмовчиликлар ва низоларнинг олдини олишга ёрдам беради.
Ишончни мустаҳкамлаш: Шартномалар томонлар ўртасидаги ишончни мустаҳкамлайди ва уларнинг ҳамкорлигини ривожлантиришга ҳисса қўшади.
Ҳуқуқий ҳимоя: Шартномалар томонларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилади ва низолар юзага келганда суд орқали ҳимояланиш имконини беради.

Шартнома тузишда эътибор бериш керак бўлган жиҳатлар:

Шартнома предмети: Шартнома нима ҳақида тузилаётганини аниқ белгилаш (мол-мулк, хизмат, иш ва ҳоказо).
Томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари: Ҳар бир томоннинг шартнома бўйича ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқ ва тушунарли тарзда белгилаш.
Нарх ва тўлов шартлари: Маҳсулот ёки хизматнинг нархини, тўлов шакли ва муддатларини аниқ кўрсатиш.
Бажариш муддатлари: Шартнома бўйича ишларнинг бажарилиш муддатларини ёки маҳсулот/хизматларнинг етказиб берилиш муддатларини белгилаш.
Жавобгарлик: Шартнома шартлари бузилган тақдирда томонларнинг жавобгарлигини белгилаш.
Низоларни ҳал қилиш тартиби: Шартнома бўйича низолар юзага келган тақдирда уларни қандай ҳал қилиш тартибини белгилаш (музокаралар, медиация, суд ва ҳоказо).

Хулоса:

Шартномалар бизнес ва фуқаролик муносабатларининг ажралмас қисми ҳисобланади. Улар томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаб бериш, низоларнинг олдини олиш ва ҳуқуқий ҳимояни таъминлаш орқали ишончли ва барқарор ҳамкорликни ривожлантиришга ёрдам беради.

Шартномалар, ҳуқуқий муносабатлар, ҳужжатлар, томонлар, келишув, ҳуқуқ ва мажбуриятлар, фуқаролик ҳуқуқи, олди-сотди, хизмат кўрсатиш, пудрат, ижара, қарз, меҳнат, лицензия, франшиза, шартнома предмети, нарх, тўлов шартлари, бажариш муддатлари, жавобгарлик, низоларни ҳал қилиш, музокаралар, медиация, суд.